Kẽm là gì? Kẽm Có Vai Trò Gì Đối Với Sức Khỏe Con Người?
Kẽm - nguyên tố vi lượng thiết yếu được nhiều chuyên gia dinh dưỡng đánh giá là "khoáng chất bị lãng quên" trong chế độ ăn uống hiện đại. Mặc dù cơ thể chỉ cần lượng nhỏ, nhưng kẽm lại đóng vai trò vô cùng quan trọng trong nhiều chức năng sinh học của cơ thể. Bài viết dưới đây sẽ làm rõ về tầm quan trọng của kẽm đối với sức khỏe.
1. Kẽm là gì và tại sao cơ thể cần kẽm?
Kẽm là khoáng chất vi lượng thiết yếu mà cơ thể không thể tự tổng hợp được. Điều này có nghĩa là chúng ta phải nhận được kẽm từ nguồn bên ngoài, chủ yếu thông qua chế độ ăn uống hoặc thực phẩm bổ sung. Mặc dù chỉ cần một lượng nhỏ, nhưng vai trò của kẽm trong cơ thể là vô cùng quan trọng.
Kẽm tham gia vào hơn 300 phản ứng enzym khác nhau trong cơ thể, từ tổng hợp DNA, phân chia tế bào, đến chuyển hóa protein, carbohydrate và chất béo. Ngoài ra, kẽm còn đóng vai trò thiết yếu trong hệ thống miễn dịch, quá trình tăng trưởng và phát triển, chữa lành vết thương, và duy trì các giác quan như vị giác và khứu giác.
Nghiên cứu từ Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ chỉ ra rằng khoảng 17% dân số toàn cầu có nguy cơ thiếu kẽm, đặc biệt là ở các nước đang phát triển. Tại Việt Nam, theo số liệu điều tra dinh dưỡng gần đây, tỷ lệ thiếu kẽm ở trẻ em và phụ nữ mang thai vẫn ở mức đáng báo động.
Vậy kẽm đóng vai trò cụ thể như thế nào trong việc duy trì sức khỏe tối ưu của chúng ta?
2. Vai trò của kẽm đối với sức khoẻ
2.1. Hỗ trợ tăng cường miễn dịch
Kẽm đóng vai trò quan trọng không thể thiếu đối với hệ thống miễn dịch của cơ thể. Khoáng chất này có khả năng kích hoạt tế bào lympho T - những "chiến binh" chủ chốt trong việc bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây bệnh. Không chỉ vậy, kẽm còn giúp kiểm soát và điều chỉnh các phản ứng stress oxy hóa một cách hiệu quả.
Theo nghiên cứu tổng quan được công bố trên tạp chí Nutrients năm 2020, kẽm đóng vai trò then chốt trong sự phát triển và chức năng của các tế bào miễn dịch, bao gồm tế bào lympho T và tế bào lympho B. Kẽm cần thiết cho sự trưởng thành, biệt hóa và hoạt động của các tế bào này, giúp cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh như vi khuẩn và virus.
Kẽm là khoáng chất thiết yếu hỗ trợ tăng cường miễn dịch cho cơ thể
Vậy kẽm còn có vai trò gì khác ngoài việc tăng cường hệ miễn dịch?
2.2. Tham gia vào quá trình làm lành vết thương
Một trong những vai trò ít được biết đến nhưng vô cùng quan trọng của kẽm là khả năng thúc đẩy quá trình chữa lành vết thương. Kẽm có tác dụng kích thích sản xuất collagen - một protein cấu trúc chính của da, hỗ trợ tái tạo tế bào da và thúc đẩy quá trình phục hồi các vết thương trên da.
Một nghiên cứu đăng trên tạp chí Wound Repair and Regeneration năm 2017 đã chứng minh rằng kẽm đóng vai trò quan trọng trong tất cả các giai đoạn của quá trình chữa lành vết thương, bao gồm giai đoạn viêm, tăng sinh và tái tạo biểu mô. Kẽm cần thiết cho sự tổng hợp collagen, sự phân chia tế bào và chức năng của các enzym tham gia vào quá trình này.
Trong thực tế lâm sàng, các sản phẩm chứa kẽm như kem oxit kẽm đã được sử dụng rộng rãi trong điều trị vết thương, bỏng nhẹ, loét da và thậm chí cả bệnh chàm.
Ngoài ra, vi chất này đồng thời cũng giúp bảo vệ cơ thể khỏi tình trạng oxy hóa, kháng viêm, giúp làm mờ các vết bầm tím một cách hiệu quả. Đây là lý do tại sao nhiều sản phẩm điều trị vết thương, vết bỏng thường chứa kẽm như một thành phần chính.
Vậy kẽm ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển, đặc biệt là ở trẻ em?
2.3. Hỗ trợ phát triển và tăng trưởng ở trẻ
Kẽm đóng vai trò thiết yếu trong quá trình phát triển và tăng trưởng, đặc biệt là ở trẻ em và thanh thiếu niên. Nghiên cứu được công bố trên tạp chí The American Journal of Clinical Nutrition năm 2000 đã chỉ ra rằng kẽm rất quan trọng cho sự tăng trưởng và phát triển bình thường.
Trong giai đoạn đầu đời, kẽm cần thiết cho sự phát triển của não bộ và hệ thần kinh. Thiếu kẽm trong giai đoạn này có thể dẫn đến chậm phát triển nhận thức, khó khăn trong học tập và giảm khả năng tập trung.
Ngoài phát triển thể chất, kẽm còn liên quan như thế nào đến sức khỏe sinh sản?
2.4. Hỗ trợ sức khỏe sinh sản
Kẽm đóng một vai trò không thể thiếu trong sức khỏe sinh sản của cả nam và nữ giới, đặc biệt trong giai đoạn chuẩn bị mang thai. Nhiều nghiên cứu khoa học đã chứng minh mối liên hệ chặt chẽ giữa nồng độ kẽm trong cơ thể và chức năng sinh sản.
Đối với sức khỏe sinh sản nam giới:
Một nghiên cứu tổng quan đăng trên tạp chí Journal of Trace Elements in Medicine and Biology năm 2016 đã chỉ ra rằng kẽm có nồng độ cao trong tinh dịch và đóng vai trò quan trọng trong quá trình sinh tinh (sản xuất tinh trùng), sự trưởng thành và khả năng vận động của tinh trùng. Thiếu kẽm có liên quan đến số lượng tinh trùng thấp, khả năng vận động kém và hình thái bất thường của tinh trùng.
Ngoài ra, kẽm còn đóng vai trò thiết yếu trong việc sản xuất hormone testosterone. Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Nutrition năm 1996 đã cho thấy rằng sự thiếu hụt kẽm có thể làm giảm nồng độ testosterone ở nam giới.
Đối với sức khỏe sinh sản nữ giới:
Kẽm cũng đóng vai trò quan trọng không kém trong sức khỏe sinh sản của phụ nữ. Một nghiên cứu trên tạp chí Fertility and Sterility năm 2015 đã gợi ý rằng kẽm đóng vai trò quan trọng trong quá trình rụng trứng và khả năng sinh sản ở phụ nữ. Mức kẽm đầy đủ có thể hỗ trợ sự phát triển và trưởng thành của nang trứng.
Đặc biệt, kẽm còn tham gia vào quá trình phát triển của tế bào trứng và sự phân chia tế bào sớm của phôi. Một nghiên cứu trên tạp chí Human Reproduction năm 2014 đã chỉ ra rằng thiếu kẽm có thể ảnh hưởng đến chất lượng trứng và quá trình thụ tinh.
Vậy ngoài những vai trò trên, kẽm còn ảnh hưởng như thế nào đến các giác quan của chúng ta?
2.5. Hỗ trợ chức năng vị giác và khứu giác
Một trong những vai trò thú vị nhưng ít được biết đến của kẽm là khả năng duy trì vị giác và khứu giác - hai giác quan quan trọng ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng cuộc sống. Một nghiên cứu trên tạp chí Biological Trace Element Research năm 2017 đã chỉ ra rằng kẽm đóng vai trò quan trọng trong chức năng của các tế bào thụ cảm vị giác và khứu giác.
Tế bào thụ cảm vị giác chứa một loại protein giàu kẽm gọi là gustin, cần thiết cho sự phát triển bình thường của nụ vị giác. Thiếu kẽm có thể dẫn đến sự suy giảm chức năng của protein này, từ đó gây ra tình trạng rối loạn vị giác (hypogeusia) - giảm khả năng cảm nhận hương vị.
Bổ sung kẽm giúp kích thích cảm giác ngon miệng, cải thiện tình trạng biếng ăn ở trẻ nhỏ
Vậy kẽm còn có vai trò gì đối với làn da của chúng ta?
2.6. Hỗ trợ chăm sóc da
Kẽm có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc duy trì làn da khoẻ mạnh. Khoáng chất này tham gia vào nhiều quá trình sinh học liên quan đến da, từ tái tạo tế bào da đến kiểm soát viêm và bảo vệ chống lại tác hại từ tia UV.
Một trong những ứng dụng nổi bật nhất của kẽm trong lĩnh vực da liễu là khả năng điều trị mụn trứng cá. Kẽm có khả năng điều chỉnh ổn định nồng độ testosterone trong cơ thể, giúp cải thiện hiệu quả tình trạng mụn trứng cá. Khoáng chất này cũng trực tiếp tham gia vào quá trình tổng hợp collagen, điều tiết dầu nhờn và kháng khuẩn, từ đó làm giảm nguy cơ hình thành mụn mới.
Các nghiên cứu cho thấy, sử dụng kẽm ở dạng bôi ngoài da hoặc bằng đường uống đều mang lại hiệu quả điều trị mụn tích cực.
Vậy làm thế nào để đảm bảo cơ thể nhận đủ lượng kẽm cần thiết?
3. Kết luận
Kẽm là khoáng chất vi lượng thiết yếu đóng vai trò quan trọng trong nhiều chức năng cơ thể. Các nghiên cứu khoa học đã chứng minh tầm quan trọng của kẽm đối với hệ miễn dịch, quá trình chữa lành vết thương, phát triển cơ thể, sức khỏe sinh sản, chống lão hóa, và duy trì vị-khứu giác. Đặc biệt, kẽm có vai trò không thể thiếu đối với sức khỏe sinh sản của cả nam và nữ, từ sản xuất tinh trùng, testosterone đến quá trình rụng trứng và phát triển phôi thai.
Duy trì mức kẽm đầy đủ thông qua chế độ ăn uống cân bằng hoặc bổ sung theo chỉ định y tế không chỉ đảm bảo sức khỏe cá nhân mà còn góp phần vào sự phát triển khỏe mạnh của thế hệ tương lai.
Tài liệu tham khảo:
[1] Shankar, A. H., & Prasad, A. S. (2020). Zinc and immune function: the biological link and clinical implications. Nutrients, 12(5), 1295.
[2] Lansdown, A. B. G., Mirastschijski, U., Stubbs, N., Scanlon, E., & Agren, M. S. (2007). Zinc in wound healing: theoretical, experimental, and clinical aspects. Wound Repair and Regeneration, 15(1), 2–16.
[3] Black, R. E. (2003). Zinc deficiency, infectious disease and mortality in the developing world. The Journal of Nutrition, 133(5 Suppl 1), 1485S–1489S.
[4] Henkin, R. I., Aaseth, J., & Martinez-Cordero, A. (2017). Zinc deficiency and taste and smell dysfunction. Biological Trace Element Research, 176(1), 1–6.
[5] Vallee, B. L., & Falchuk, K. H. (1993). The biochemical basis of zinc physiology. Physiological Reviews, 73(1), 79–118.
[6] Fallah, A., Mohammad-Hasani, F., & Colagar, A. H. (2018). Zinc is an essential element for male fertility: A review of literature. Journal of Trace Elements in Medicine and Biology, 47, 178–183.
[7] Prasad, A. S., Mantzoros, C. S., Beck, F. W., Hess, J. W., & Brewer, G. J. (1996). Zinc status and serum testosterone levels in healthy adult males. Nutrition, 12(5), 344–348.
[8] Mendiola, J., Torres-Cantero, A. M., Vioque, J., Moreno-Grau, J. M., Ten, J., Roca, M., ... & Bernabeu, R. (2011). Dietary zinc intake and semen quality. Fertility and Sterility, 95(2), 821–824.e1.
Đã kiểm duyệt nội dung Tốt nghiệp chuyên ngành Dược lâm sàng, Đại học Y Dược Tp Hồ Chí Minh, có nhiều kinh nghiệm trong lĩnh vực dược phẩm.
