Dấu Hiệu Thiếu Sắt Có Thể Bạn Chưa Biết!

Thiếu sắt là tình trạng cơ thể không có đủ sắt để duy trì các chức năng bình thường, trong khi thiếu máu thiếu sắt là giai đoạn nặng hơn khi lượng hemoglobin trong máu giảm xuống dưới mức bình thường. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn nhận biết sớm các dấu hiệu thiếu sắt và nắm được các xét nghiệm cần thiết, giúp phát hiện bệnh sớm, từ đó có các biện pháp can thiệp kịp thời. 

1. Dấu Hiệu Thiếu Sắt Cần Nhận Biết Sớm

1.1. Mệt mỏi kéo dài không rõ nguyên nhân

Mệt mỏi là triệu chứng thiếu sắt phổ biến nhất nhưng cũng dễ bị bỏ qua nhất. Khi cơ thể thiếu sắt, khả năng vận chuyển oxy của máu giảm sút đáng kể do hemoglobin, protein chứa sắt trong hồng cầu - không được sản xuất đủ. Điều này khiến các cơ quan và mô trong cơ thể không nhận được đủ oxy để hoạt động hiệu quả.

Sắt không chỉ tham gia vào việc tạo hemoglobin mà còn đóng vai trò quan trọng trong nhiều quá trình sinh lý khác của cơ thể. Đọc ngay bài viết "Vì Sao Cơ Thể Cần Bổ Sung Sắt? Hiểu Đúng Để Bổ Sung Hiệu Quả" để hiểu đầy đủ về chức năng đa dạng của sắt.

1.2. Chóng mặt và đau đầu thường xuyên

Chóng mặt và đau đầu xuất hiện do não bộ không nhận được đủ oxy. Cơ chế sinh lý của triệu chứng này liên quan đến việc giãn mạch máu để cố gắng tăng lưu lượng máu lên não, tạo áp lực và gây đau đầu. Chóng mặt thường xảy ra khi thay đổi tư thế đột ngột, từ nằm sang ngồi hoặc từ ngồi sang đứng.

Đau đầu dai dẳng hoặc dữ dội, đôi khi kèm theo chóng mặt, có thể là một dấu hiệu của tình trạng thiếu sắt

Nghiên cứu của Singh và cộng sự (2023) đã chỉ ra mối liên hệ đáng kể giữa tình trạng thiếu máu do thiếu sắt và chứng đau đầu hàng ngày mãn tính. Theo nghiên cứu này, các cơn đau đầu kéo dài có thể là một dấu hiệu của việc cơ thể không được cung cấp đủ sắt, và mức độ nghiêm trọng của bệnh thiếu máu do thiếu sắt cũng có liên quan đến mức độ nghiêm trọng của các cơn đau đầu. Do đó, việc xem xét tình trạng thiếu sắt là rất quan trọng ở những bệnh nhân bị đau đầu hàng ngày mãn tính.

1.3. Da xanh xao, nhợt nhạt bất thường

Da xanh xao, nhợt nhạt là một trong những dấu hiệu trực quan rõ ràng nhất của thiếu sắt. Vùng dễ nhận biết nhất là niêm mạc mắt (lật mi dưới để quan sát), móng tay, lòng bàn tay và môi. Kiểm tra niêm mạc mắt bằng cách lật nhẹ mi mắt dưới xuống, màu hồng bình thường sẽ trở thành màu hồng nhạt hoặc gần như trắng khi thiếu sắt nghiêm trọng.

Một nghiên cứu của Sheth, T. và cộng sụ (1997) cho thấy mặc dù độ nhạy không cao, dấu hiệu xanh xao ở niêm mạc mắt có độ đặc hiệu cao trong việc chẩn đoán thiếu máu mức độ trung bình đến nặng. Cách kiểm tra đơn giản tại nhà bao gồm so sánh màu sắc móng tay với người khác cùng độ tuổi, quan sát lòng bàn tay dưới ánh sáng tự nhiên, và chú ý đến sự thay đổi màu sắc da so với trước đây. Sự khác biệt theo màu da tự nhiên cần được tính đến - người da sáng dễ nhận biết hơn, trong khi người da ngăm cần quan sát kỹ hơn ở vùng niêm mạc.

1.4. Móng tay giòn, dễ gãy và có hình thìa

Triệu chứng koilonychia (móng hình thìa) là dấu hiệu đặc trưng của thiếu sắt mạn tính. Móng tay không chỉ trở nên mỏng và giòn mà còn cong ngược, tạo thành hình dạng giống như cái thìa có thể chứa được một giọt nước. Hiện tượng này thường xuất hiện sau vài tháng thiếu sắt và bắt đầu từ móng cái, sau đó lan ra các ngón khác.

Cách quan sát và đánh giá bao gồm kiểm tra độ dày của móng, quan sát hình dạng từ góc nghiêng và thử nghiệm nhỏ một giọt nước lên móng để xem có giữ được không. Thời gian xuất hiện triệu chứng thường là 3-6 tháng sau khi bắt đầu thiếu sắt, và có thể mất 6-12 tháng để phục hồi hoàn toàn sau khi điều trị.

1.5. Cảm giác lạnh ở tay chân

Thiếu sắt ảnh hưởng đến tuần hoàn máu, khiến máu không được bơm hiệu quả đến các đầu mút của cơ thể như bàn tay và bàn chân. Kết quả là cảm giác lạnh dai dẳng ở những vùng này, ngay cả trong thời tiết ấm áp.

Triệu chứng này cần được phân biệt với hội chứng Raynaud hoặc các bệnh lý mạch máu khác. Tuy nhiên, nếu cảm giác lạnh ở tay chân kèm theo các triệu chứng khác của thiếu sắt, khả năng cao đây là dấu hiệu cảnh báo cần chú ý.

Thiếu sắt làm giảm lượng hồng cầu, ảnh hưởng đến khả năng vận chuyển oxy đến các chi, gây ra cảm giác lạnh

1.6. Khó thở, đặc biệt khi hoạt động

Thiếu sắt gây khó thở do cơ thể phải tăng tần số thở để bù đắp lượng oxy thấp trong máu. Ban đầu, triệu chứng chỉ xuất hiện khi tập thể dục mạnh, sau đó dần dần xuất hiện với các hoạt động nhẹ như leo cầu thang, đi bộ nhanh, và cuối cùng có thể xuất hiện ngay cả khi nghỉ ngơi.

Một nghiên cứu trên Tạp chí European Heart Journal (2018), cho thấy có mối tương quan trực tiếp giữa mức hemoglobin và khả năng gắng sức của bệnh nhân. Khi hemoglobin giảm, khả năng vận chuyển oxy của máu giảm, khiến cơ thể phải tăng nhịp thở để bù đắp, dẫn đến cảm giác khó thở sớm hơn khi hoạt động. Khó thở khi đi bộ trên đường bằng cho thấy tình trạng nặng, cần được chú ý.

Vậy khi đã nhận biết được các dấu hiệu nghi ngờ thiếu sắt, câu hỏi đặt ra là: Làm thế nào để xác định chính xác mình có thực sự bị thiếu sắt hay không? Những xét nghiệm nào cần thiết để xác định mức độ thiếu sắt?

2. Xét Nghiệm Thiếu Máu Thiếu Sắt

2.1. Tổng phân tích tế bào máu (CBC)

Xét nghiệm CBC là bước đầu tiên và quan trọng nhất trong chẩn đoán thiếu máu. Các chỉ số quan trọng bao gồm số lượng hồng cầu (RBC), hemoglobin (Hgb) và hematocrit (Hct), thể tích trung bình hồng cầu (MCV), nồng độ hemoglobin trung bình (MCH) và các chỉ số khác.

Nngười bị thiếu máu do thiếu sắt có số lượng hồng cầu, Hgb và Hct thấp hơn bình thường. MCV và MCH thường bình thường trong giai đoạn sớm nhưng có thể trở nên thấp hơn bình thường.

2.2. Xét nghiệm định lượng Ferritin

Xét nghiệm định lượng ferritin đóng vai trò then chốt trong đánh giá trữ lượng sắt của cơ thể. Ferritin là protein giúp dự trữ sắt trong cơ thể, thường tích trữ trong gan và lách. Ferritin thấp cho thấy thiếu sắt rõ ràng, tuy nhiên ferritin bình thường hoặc tăng cao có thể phản ánh tình trạng viêm, do đó cần kết hợp với các xét nghiệm khác.

Xét nghiệm định lượng ferritin được thực hiện để đo lượng ferritin có trong máu, từ đó đánh giá tổng lượng sắt dự trữ trong cơ thể

2.3. Xét nghiệm sắt huyết thanh và TIBC, TSAT

Xét nghiệm sắt huyết thanh là phương pháp đo lượng sắt lưu thông trong máu để kiểm tra tình trạng thiếu sắt hoặc thừa sắt. 

Tổng khả năng gắn kết với sắt (TIBC) là xét nghiệm giúp đo lượng protein (transferrin) trong máu có khả năng vận chuyển sắt đến các hồng cầu hoặc tới các cơ quan dự trữ.

Độ bão hòa Transferrin (TSAT) là xét nghiệm giúp đo tỷ lệ phần trăm các vị trí liên kết với sắt trên transferrin gắn kết với sắt. Trị số này được tính bằng cách chia lượng sắt huyết thanh cho tổng khả năng gắn kết với sắt (TIBC)

Thời gian tốt nhất để lấy máu xét nghiệm sắt là vào buổi sáng, từ 7-9 giờ, khi nồng độ sắt huyết thanh ở mức cao nhất trong ngày. Cần nhịn ăn ít nhất 8-12 tiếng trước khi lấy máu để cho kết quản chính xác nhất. Trướ khi lấy máu xét nghiệm tránh uống các loại vitamin tổng hợp chứa sắt hoặc đang uống sắt riêng trong vòng 24 giờ.

Sau khi xác định được tình trạng thiếu sắt qua các xét nghiệm, bước tiếp theo quan trọng là lựa chọn phương pháp bổ sung sắt phù hợp. Tìm hiểu cách bổ sung sắt hiệu quả và an toàn trong "Hướng Dẫn Bổ Sung Sắt Cho Người Thiếu Máu".

3. Một Số Câu Hỏi Thường Gặp

3.1. Thiếu sắt có phải là thiếu máu không?

Thiếu sắt là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây ra thiếu máu, nhưng không phải tất cả các trường hợp thiếu máu đều do thiếu sắt. Tình trạng thiếu sắt có thể diễn ra theo từng giai đoạn, ban đầu chỉ là cạn kiệt sắt dự trữ trong cơ thể. Khi lượng sắt không đủ để tạo hemoglobin, một protein quan trọng trong hồng cầu giúp vận chuyển oxy, thì mới dẫn đến tình trạng thiếu máu do thiếu sắt. Do đó, việc phát hiện sớm thiếu sắt giúp can thiệp kịp thời trước khi tiến triển thành thiếu máu.

3.2. Bao lâu sau khi bổ sung sắt sẽ thấy cải thiện?

Cải thiện triệu chứng thường bắt đầu sau 2-3 tuần điều trị với sắt đường uống, với mệt mỏi và khó thở là những triệu chứng cải thiện sớm nhất. Tuy nhiên, cần điều trị ít nhất 3-6 tháng để phục hồi hoàn toàn trữ lượng sắt trong cơ thể, và một số triệu chứng như rụng tóc hoặc móng giòn có thể mất nhiều tháng mới hồi phục hoàn toàn.

3.3. Thiếu sắt có ảnh hưởng đến khả năng mang thai không?

Thiếu sắt có thể ảnh hưởng đến khả năng thụ thai và thai kỳ. Phụ nữ thiếu sắt có thể gặp khó khăn trong việc thụ thai, và thiếu sắt trong thai kỳ làm tăng nguy cơ sinh non, trẻ sinh ra có cân nặng thấp và các biến chứng thai kỳ khác. Do đó, việc bổ sung sắt trước và trong thai kỳ rất quan trọng cho sức khỏe của cả mẹ và con.

3.4. Dấu hiệu thiếu sắt ở người cao tuổi có khác không?

Người cao tuổi có thể có biểu hiện thiếu sắt không điển hình do các bệnh lý đi kèm. Triệu chứng thường gặp bao gồm suy giảm nhận thức, ngã do chóng mặt, suy tim nặng hơn và khó phân biệt với các bệnh lý tuổi già khác. Việc chẩn đoán và điều trị thiếu sắt ở người cao tuổi đòi hỏi sự cẩn thận và theo dõi chặt chẽ hơn.

3.5. Thiếu sắt có thể gây rối loạn tâm lý không?

Thiếu sắt hoàn toàn có thể gây ra các rối loạn tâm lý. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất mà còn tác động tiêu cực đến não bộ. Sắt đóng vai trò then chốt trong việc vận chuyển oxy lên não và tham gia vào quá trình tổng hợp các chất dẫn truyền thần kinh quan trọng như serotonin và dopamine, vốn điều chỉnh tâm trạng. Do đó, thiếu sắt có thể dẫn đến các triệu chứng như lo âu, trầm cảm, cáu kỉnh, mệt mỏi và suy giảm khả năng tập trung.

4. Kết Luận

Thiếu sắt là một vấn đề sức khỏe phổ biến nhưng thường bị bỏ qua do các triệu chứng ban đầu không đặc hiệu và dễ nhầm lẫn với mệt mỏi thông thường. Việc nhận biết sớm 6 dấu hiệu thiếu sắt quan trọng như mệt mỏi kéo dài, chóng mặt, tim đập nhanh, khó thở giúp phát hiện và can thiệp kịp thời trước khi tình trạng tiến triển thành thiếu máu nghiêm trọng.

Các xét nghiệm xác định mức độ thiếu sắt bao gồm công thức máu toàn phần, định lượng ferritin huyết thanh, sắt huyết thanh và TIBC đều có ý nghĩa quan trọng trong việc đánh giá chính xác tình trạng sắt trong cơ thể. Thiếu sắt không chỉ đơn thuần là một vấn đề dinh dưỡng mà còn có thể là dấu hiệu cảnh báo của nhiều bệnh lý nghiêm trọng khác. 

Tài liệu tham khảo

[1] Singh, R. K., Kaushik, R. M., Goel, D., & Kaushik, R. (2023). Association between iron deficiency anemia and chronic daily headache: A case-control study. Cephalalgia : an international journal of headache, 43(2), 3331024221143540.

[2] Sheth, T. N., Choudhry, N. K., Bowes, M., & Detsky, A. S. (1997). The relation of conjunctival pallor to the presence of anemia. Journal of general internal medicine, 12(2), 102–106.

[3] Nardone, D. A., Roth, K. M., Mazur, D. J., & McAfee, J. H. (1990). Usefulness of physical examination in detecting the presence or absence of anemia. Archives of internal medicine, 150(1), 201–204.

[4] The value of the physical examination in the diagnosis of anemia. Correlation of the physical findings and the hemoglobin concentration

[5] Anand, I. S., & Gupta, P. (2018). Anemia and iron deficiency in heart failure: Current concepts and emerging therapies. European Heart Journal, 39(48), 4227–4235.

Dược sĩ Đại học Hải Quỳnh Đã kiểm duyệt nội dung

Tốt nghiệp chuyên ngành Dược lâm sàng, Đại học Y Dược Tp Hồ Chí Minh, có nhiều kinh nghiệm trong lĩnh vực dược phẩm.